پیدایش پسته در ایران به چهار تا پنج هزار سال پیش بازمی‌گردد که خاستگاه اولیه این گونه باغی را به دوره هخامنشی و نواحی خراسان نسبت داده اند و باغ های پسته در ایران نیز از همان زمان ایجاد شده اند.
پسته در زبان‌های یونانی، لاتین، اروپایی، عربی، ترکی، روسی، ژاپنی و دیگر زبان‌ها از نام ایرانی آن گرفته شده است. نام درخت این محصول در زبان پارسی "پیستاکو" بود که به تدریج و در گذر ایام تغییر یافته و به پسته تبدیل شده است.
پسته دارای ۷۵ جنس و ۶۰۰ گونه است و براساس آمارهای به دست آمده، تنها محصول هفت کشور از میان کشورهای مختلف تولیدکننده پسته، جنبه تجاری دارد و از کل ۴۰۰ هزار تن پسته تولیدی در جهان قبل از کرونا، ایران با دارا بودن حدود ۵۷ درصد تولید مقام نخست، آمریکا با ۱۷ درصد دوم و ترکیه با ۱۳ درصد در مقام سوم قرار داشته‌اند.
انواع پسته ایرانی براساس پیشینه تاریخی و منطقه تولید به نام همان محل نامگذاری شده‌اند که پسته دامغانی، قزوینی، راوری، سبزواری و قمی از آن جمله هستند.
علاوه بر موارد ذکر شده پسته براساس شکل نیز تقسیم بندی‌هایی دارد. ارقامی نظیر بادامی، احمدآقایی، اکبری، فندقی، کله قوچی، سفید پسته، سبز پسته، خنجری و غیره را می‌توان بر اساس شکل تقسیم‌بندی کرد.
در این میان خراسان رضوی یکی از استان‌های مهم در تولید پسته است که محصول تولیدی این خطه به دلیل طعم و مزه ناشی از آب و هوای منطقه، دارای کیفیت خوبی است که به دلیل طعم لذیذ و دلچسبش در میان کشورهای آسیای میانه، ممالک عربی، پاکستان و افغانستان محبوبیت بسیاری دارد.
در شرایط آب و هوایی این استان و از سویی وضعیت آب آن، استفاده از گیاهان کم‌آب‌طلب ضروری است و یکی از این گونه‌ها پسته است؛ که به دلیل کم‌آبی و درآمد بالا این روزها مورد استقبال کشاورزان قرار گرفته و سالانه بخش زیادی از زمین‌ها و باغ‌های منطقه به پسته تغییر کشت می‌دهند.
مجموع سطح زیر کشت پسته در خراسان رضوی بیش از ۱۳۰ هزار هکتار است که پس از استان کرمان، رتبه دوم از نظر سطح زیر کشت و تولید را در کشور به خود اختصاص داده است.
سالانه بیش از ۱۰۰ هزار تن پسته خشک در ایران تولید می‌شود که بیشتر به عنوان یک کالای صادراتی و ارزآور در کشور مطرح است.
۲۵ درصد کشت پسته کشور در خراسان رضوی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: اکنون بیش از یک میلیون هکتار از گستره استان عرصه کشاورزی است که حدود ۸۰ نوع محصول زراعی و باغی در این سطح تولید می‌شود و شاخص‌ترین آنها به لحاظ درآمد پسته است که حدود ۲۵ درصد از سطح زیر کشت پسته کشور متعلق به خراسان رضوی است.
محمد میری دیسفانی بیان کرد: در ۲۰ سال اخیر ۹۶ هزار هکتار به باغ‌های پسته، ۵۶ هزار هکتار به مزارع زعفران و حدود ۲۷ هزار هکتار به مزارع گیاهان دارویی منطقه افزوده شده است که البته این افزایش به معنای کاهش سطح کشت غلات و محصولات بهاره است.
وی علت گرایش کشاورزان و باغداران به گسترش سطح کاشت پسته و زعفران را، انگیزه های اقتصادی و کاهش منابع آبی اعلام کرد و افزود: این در حالی است که با اجرای روش‌های آبیاری زیرسطحی می‌توان بالاترین بهره‌وری را از آب و تولید به دست آورد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی افزود: افزایش ۵۰ تا ۶۰ درصدی سطح زیر کشت پسته در دهه اخیر نشان‌دهنده گرایش تولیدکنندگان بخش کشاورزی استان به سمت محصولات کم آب طلب و ارزآور است.
میری دیسفانی با اشاره به اینکه کیفیت و کمیت محصول در واحد سطح و بهره‌وری مصرف آب از مهمترین اولویت‌های جهاد کشاورزی است، اظهار کرد: در حال حاضر این استان با ۲۵ درصد سطح زیر کشت و ۲۳ درصد تولید پسته کشور، پس از استان کرمان جایگاه دوم را دارد.
این مسوول اظهار کرد: هم اکنون سطح زیرکشت پسته در استان ۱۳۰ هزار هکتار و متوسط تولید ۶۵ تا ۷۵ هزار تن پسته خشک است؛ از مجموع کل سطح زیر کشت پسته استان ۷۰ درصد، معادل ۹۲ هزار هکتار بارور و ۳۰ درصد، برابر با ۳۸ هزار هکتار غیربارور است.
وی بیان کرد: در سال گذشته نیز با وجود کم بارشی و وقوع تنش‌های ناشی از قطع مکرر برق چاه‌های کشاورزی، از سطح ۹۲ هزار هکتار باغ‌های بارور پسته استان حدود ۵۰ هزار تن محصول برداشت شد.
پسته خراسان، باب دندان بازارهای خارجی
در عصر حاضر توسعه پایدار بخش کشاورزی از ضرورت‌های سرزمینی به شمار می‌آید و در راستای حصول به این هدف توجه به ارتقای بهره وری و رشد تولید محصولات با مزیت صادراتی، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
بر این اساس پسته به عنوان ارزآورترین محصول صادراتی خراسان رضوی و کشور ایران، همراه با ایجاد اشتغال، ارزش افزوده و سایر جنبه‌های اقتصادی می‌تواند اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.
در همین حال بیرون از مرزهای کشور هم، پسته ایران رقبای قدرتمندی پیدا کرده است به طوری که کشور ما بعد از یک قرن تولید تجاری پسته، جایگاه نخست تولید این محصول در دنیا را از دست داده است.
میری دیسفانی با بیان اینکه بازارهای دنیا طعم و مزه پسته خراسان رضوی را بسیار دوست دارند، گفت: اساسا کیفیت پسته تولیدی خطه خورشید در بازارهای جهانی از دیگر گونه‌ها به مراتب بهتر و شناخته شده تر است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: باید در رقابت‌های بازار جهانی برای معرفی هر چه بیشتر و بهتر و نیز تجاری سازی پسته خراسان رضوی تلاش شود.
وی با بیان اینکه بیش از ۴۰ هزار خانوار در این استان از طریق تولید، فرآوری و صنایع وابسته به پسته امرار معاش می‌کنند، گفت: بخشی از تولید پسته استان به کشورهای آسیایی از قبیل چین، مالزی و تایلند و نیز کشورهای اروپایی صادر می‌شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان با اشاره به آغاز برداشت پسته از ۱۵ مرداد، بیان کرد: نخستین پسته برداشتی کشور، که مصرف تازه‌خوری دارد به دلیل شرایط اقلیمی خراسان رضوی، در این استان برداشت شده و وارد بازار می‌شود.
میری دیسفانی با اشاره به قابلیت بسیار بالای پسته در تنش‌های خشکی و کم‌آب‌طلب بودن این محصول، بیان کرد: این محصول به ازای هر مترمکعب آب، درآمد بیشتری ایجاد می‌کند و از این رو کشت پسته در استان به شدت افزایش یافته است.
وی افزود: مهم ترین مناطق تولید پسته خراسان رضوی شامل شهرستان‌های مه‌ولات، خوشاب، بردسکن، رشتخوار، گناباد و بجستان بوده است و کشت پسته در شهرستان‌های سبزوار، خلیل آباد، تربت جام، تایباد و مشهد نیز در حال توسعه است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی تصریح کرد: مهمترین ارقام پسته تجاری و صادراتی این استان شامل انواع بادامی، اکبری، فندقی، احمدآقایی و کله‌قوچی است.
۲۰۰ واحد فرآوری پسته، حرکت به سمت جهانی شدن
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که فرآوری پسته به صورت مکانیزه و نیمه‌مکانیزه توسعه بسیاری پیدا کرده است، افزود: بیش از ۲۰۰ واحد فرآوری پسته با ظرفیت بیش از ۲۵۰ هزار تن پسته تر در ۱۵ شهرستان استان مشغول فعالیت هستند.
غلامرضا قنبری افزود: با نگاهی به افزایش چند برابری قیمت تمامی کالاها، هزینه تمام شده، هزینه نگهداری و عملیات باغی، قیمت این محصول در سال جاری رشد چندانی نداشته است و پیش بینی می شود باغداران برای هزینه جاری با کمبود سرمایه مواجه شوند.
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: تاکنون توسط تجار و صادرکنندگان استان به منظور ساماندهی خرید، فروش و صادرات پسته اقداماتی از قبیل راه اندازی بورس پسته، طرح کشاورز محور، خرید دلاری پسته با مشارکت تولید کنندگان و مشارکت در سود و زیان ناشی از صادرات و انعقاد قرارداد با تولید کنندگان محصول ارگانیک انجام شده است.
این مقام مسوول گفت: تنوع اقلیمی، خاک و آب، تولید کنندگان و کارشناسان برتر پسته از مهمترین قابلیت‌های این استان در زمینه کشت و تولید این محصول است، همچنین در این استان با وجود باغ‌های مکانیزه و نیمه‌مکانیزه، عملیات باغی مناسب، هرس و تربیت اصولی درختان، استفاده بهینه از آب‌های شور و کاشت ارقام شاخص تجاری با عملکرد بالاتر از میانگین کشوری پسته (۱۲۰۰ تا ۱۴۰۰ کیلوگرم در هکتار)، انجام می‌شود.
قنبری افزود: ارقام تجاری و صادراتی پسته شامل پنج رقم بادامی سفید، اکبری، احمدآقایی، فندقی و کله قوچی با بهترین کیفیت و عاری از هرگونه بیماری مانند افلاتوکسین، به صورت محصول سالم و ارگانیک در باغ‌های پسته استان تولید می‌شود.
وی بیان کرد: به دلیل مزایای محصول پسته، کشت و تولید آن در تمام نقاط استان رو به افزایش است که از مهمترین دلایل آن می‌توان به سهولت در کشت و تحمل درختان به شرایط سخت محیطی، خاک و آب شور،خشکبار و صادراتی بودن آن و درآمدزایی بالا نسبت به سایر محصولات زراعی و باغی اشاره کرد.
وی از مواردی چون فراهم آوردن زیرساخت های لازم در صنایع فرآوری، بسته‌بندی، تبدیلی و تکمیلی برای پیشگیری از خام‌فروشی محصول و صادرات بهتر و بیشتر، حمایت همه‌جانبه از تولیدکنندگان، فراوری کنندگان، صاحبان صنایع تبدیلی، تجار و صادرکنندگان و بازاریابی برای صادرات و برگزاری نمایشگاه های اختصاصی محصول پسته و معرفی ارقام تجاری به عنوان اهم اقدامات لازم در خصوص محصول پسته یاد کرد.
منبع: ایرنا
